Sudraluvchi kakra (Asroptilon repens L) — Oʻzbekiston va butun Markaziy Osiyoda uchraydigan xavfli karantin begona oʻt hisoblanadi. Mahalliy aholi orasida bu oʻsimlik haqida notoʻgʻri tushuncha mavjud: go‘yoki u qoramollardagi ichki parazitlarni yoʻq qiladi degan fikr keng tarqalgan. Aslida esa sudraluvchi kakra juda xavfli va zararli xususiyatlarga ega.

Sudraluvchi kakraning zararli tomonlari
Bu oʻsimlik Asteraceae (Qazigʻat) oilasiga mansub boʻlib, ko‘p yillik va juda kuchli raqobatchi begona oʻt sanaladi. Quyidagi jihatlari uni qishloq xo‘jaligiga katta zarar yetkazuvchi o‘simlikka aylantiradi:

Ekinlarga zarar: Sudraluvchi kakra ekinlar hosildorligi va sifatini keskin pasaytiradi. Urug‘i bilan ifloslangan don achchiq ta’mga ega bo‘lib qoladi.

Hayvonlarga xavf: O‘simlik tarkibida alkaloidlar ko‘p bo‘lgani uchun, u bilan ifloslangan pichan bilan boqilgan hayvonlarda zaharlanish holatlari kuzatiladi. Ayniqsa, otlar uchun juda xavfli. Bu o‘simlik bilan oziqlangan sigir sutining ta’mi buziladi va uning tarkibidagi zaharli moddalar inson salomatligiga ham zarar yetkazadi.

Tuproqdagi raqobat: Kakra tuproqdagi suv va ozuqa moddalarning katta qismini oʻzlashtirib, madaniy oʻsimliklarni siqib chiqaradi. U ozuqa moddalarga madaniy oʻsimliklarga nisbatan 2–5 barobar koʻproq talabchan.

Allelopatik ta’sir: O‘simlik boshqa o‘simliklarning o‘sishini sekinlashtiruvchi (allelopatik) modda ajratadi.

Tarqalish sabablari
Sudraluvchi kakra ko‘pincha beda, bug‘doy, arpa, suli va tariq urug‘lari bilan birga tarqaladi. Urug‘lar chorva mollari tomonidan yeyilganda ham tirik qoladi va go‘ng bilan birga tuproqqa qaytadi. Faqatgina 3-4 oy davomida to‘g‘ri kompostlanganda, ya’ni to‘liq chirigandan so‘ng, uning unuvchanligi yo‘qoladi.

Kurash choralari
1. Profilaktik chora-tadbirlar:

Qishloq xo‘jaligi ekinlarini toza urug‘lik bilan ekish;

Elektromagnit va boshqa don tozalovchi uskunalardan foydalanish;

Dalalarga yaxshi chirigan go‘ng solish;

Almashlab ekish tizimini joriy qilish;

Begona o‘t bilan ifloslangan dalalarni ikkinchi yili shudgorlash orqali qoldirish.

2. Kimyoviy kurash:

O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligida ruxsat etilgan pestisidlar ro‘yxatiga asoslanib quyidagi moddalarga ega preparatlardan foydalaniladi:

Azimsulfuron

Rimsulfuron

Fluroksipir

Galoksirop-R-metil

Natriy bispiribak

3. Biologik kurash:

Quyidagi hasharot va organizmlar istiqbolli vosita sifatida qaraladi:

Euribia maura Frflcl., E. kasachstanica V.Richter (meva chipor qanotlilari)

Dasyneura sp. (kurtak gallisasi)

Eriophyes sp. (kana)

Anguina picridis Kir. (kakra nematodasi)

Karantin va targ‘ibot tadbirlari
Sudraluvchi kakraga qarshi kurashda urug‘lik nazoratini kuchaytirish, aholini xabardor qilish, va tashviqot-targ‘ibot ishlarini olib borish muhim ahamiyatga ega. Aholining befarqligini kamaytirish va ularni bu kurashga jalb etish orqali yirik natijalarga erishish mumkin.

Xulosa: Sudraluvchi kakraga qarshi samarali kurash faqatgina kompleks yondashuv, ya’ni agronomik, kimyoviy, biologik va tashkiliy chora-tadbirlar majmui orqali amalga oshiriladi. Aks holda, bu begona o‘t qishloq xo‘jaligi, chorvachilik va hatto inson salomatligiga sezilarli zarar yetkazishda davom etadi.

Sh.Kurbonov, N.Xushmatov,

O‘simliklar karantini va himoyasi Nurobod tuman bo'limi fitosanitar nazorati davlat inspektorlari